Mobbing Nedir?

Mobbing nedir ilk olarak 1984 yılında sorulmuştur. 1984'te Dr. Heinz Leymann “İş Hayatında Güvenlik ve Sağlık” konulu bir raporla ilk kez mobbing kavramını kullanmıştır.

Mobbing; yıldırma, baskı, psikolojik taciz gibi kavramlardan oluşturmaktadır.

Mobbing Nedir?

Mobbing nedir kısaca psikolojik şiddet anlamına gelir. Mobbing Latince kökenli bir kelime olup bir grup insanın bir kişiye veya bir gruba sosyal kabadayılık yapması durumudur.

Mobbing işyerlerine özgü bir durum değildir. İşyerleri ile beraber okullarda, derneklerde, sivil toplum kuruluşlarında, kurslarda kısaca topluluk halinde çalışmanın zorunlu olduğu her yerde mobbinge maruz kalmak mümkündür.

Mobbing Ne Demek?

Mobbing ne demek sorusuna uluslararası arenada verilen cevaplar ortalama şu şekildedir:

• İş yerinde psikolojik terör (psycho-terror at workplace),
• Duygusal taciz (emotional harassment),
• Psikolojik suistimal (psychological abuse),
• İş yerinde zorbalık (workplace bullying),
• İş yeri sendromu

Mobbing Çeşitleri

Mobbing konusunu ilk ele alan kişi Leymann’dır. Leymann mobbing teşkil eden davranışları beş grupta toplamıştır:

1. Kendini göstermeyi ve iletişim oluşumunu etkilemek
2. Sosyal ilişkilere saldırılar
3. Kişinin itibarına saldırılar
4. Kişinin yaşam kalitesi ve mesleki durumuna saldırılar
5. Kişinin sağlığına dokunan saldırılar

İş Yerinde Mobbing Nedir?

İşyerinde mobbing işçilerin birbirlerine veya işverenlerin işçilerine uyguladığı yıldırma politikaları, psikolojik tacizler olarak ifade edilebilir. 

İşyerinde mobbing nedir? sorusunu Alman Federal İş Mahkemesi şu şekilde cevaplamıştır: (BAG, 15.01.1997, NZA. 1997)

• İşçilerin birbirine sistematik olarak düşmanlık beslemesi
• İşçilerin birbirine kasten güçlük çıkarması
• İşçilerin birbirine eziyet etmesi
• Yukarıda sayılan eylemlerin işverenlerce gerçekleştirilmesi

İş Yerinde Mobbing Sayılabilecek Haller Nelerdir?

• Kıdem düşürme
• İşten çıkarma tehdidi
• İdari işlem yapma tehdidi
• Görev vermeyerek zorunlu olarak personeli işlevsiz kılma
• Aşırı iş yüklemek
• Çalışanın telefonlarına cevap vermemek
• Gelen önerilere kayıtsız kalmak
• Çalışanı gereken özveriyi göstermediği yönünde eleştirmek
• Dini veya siyasi düşüncelerinden ötürü dışlamak
• Sözlü yazılı tehdit etmek
• İşçinin kapasitesinin altında işler vermek
• Taklit etmek
• Verilen işleri geri almak
• Anlamsız işler vermek

Mobbing Örnekleri Nelerdir?

Mobbing uygulamak ne demek kavramından sonra özellikle çalışanların aklındaki en büyük soru hangi hareketlerin mobbing kapsamında olduğu, hangilerinin olmadığı meselesidir. Bu konuda örnekleme yapmak gerekirse mobbing teşkil eden hareketler şunlardır:

• Provokasyon
• Liyakatsiz transferler
• Doğrudan veya dolaylı cinsel tacizde bulunmak
• Fiziksel zarar vermek
• Alay etmek
• Lakap takmak
• Mağdurun arkasından kötü konuşmak
• Özgüven kırıcı hareketlerde bulunmak

Mobbing Olduğunu Nasıl Anlarız?

Mobbingin özellikleri arasında yapılan hareketlerin tek seferli olmaması, sürece yayılması, sistematik gerçekleşmesi hususları yer almaktadır. Bu noktada kendine mobbing uygulandığını düşünen kişi bunun tespitini tam olarak yapmak istiyorsa kendisine yönelik hareketlerin sürecini takip etmelidir. Bu noktada hareketlerin sistematik olduğu tespiti yapılırsa artık kişi kendisine mobbing uygulandığını anlayabilir. Bu tespitin yapılabilmesi adına da 4-6 aylık bir süreç verilmeli bu süreç içerisinde mağdur olduğunu düşünen kişi kendisine yönelik mobbing teşkil eden davranışları not etmelidir.

Mobbing belirtileri

İşyerlerinde mobbing olduğunun anlaşılması için de yukarıda sayılan örneklerden herhangi birinin veya benzerlerinin gerçekleşip gerçekleşmediğinin tespiti gerekir. Eğer mağdur örneğin “Yaklaşık 5 aydır bana sürekli olarak kıdemimin altında iş veriliyor ve buna ilişkin de herhangi bir gerekçe gösterilmiyor.” diyebiliyorsa o noktada artık işçinin mobbing mağduru olduğu söylenebilecektir.

Mobbing olduğunu nasıl anlarız noktasında bazen çalışanlar tereddüt yaşayabiliyor. Bu noktada artık daha da mağdur edilmenin önüne geçilmesi için bir avukat desteği alınması tavsiye edilebilir. Bu şekilde mobbing uygulamak nedir daha net anlaşılabilir.

Mobbing Kapsamına Neler Girer?

Mobbing ne demek hukuk aleminde ”…işyerinde çalışanlara, diğer çalışanlar veya işverenler tarafından sistematik biçimde uygulanan, tekrarlanan her türlü kötü muamele, tehdit, şiddet, aşağılama gibi davranışlar olarak ifade edilmiştir.” (Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, 25.09.2013 tarihli ve 2012/1925 E., 2013/1407 K. sayılı kararı)

Yine aynı kararda Yargıtay mobbing kapsamına nelerin girdiğine yönelik şu örnekleri vermiştir:

• Kendini göstermeyi engellemek
• Sözünü kesmek
• Yüksek sesle azarlamak
• Sürekli eleştirmek
• Çalışan iş ortamında yokmuş gibi davranmak
• İletişimi kesmek
• Fikirlere itibar etmemek
• Hoş olmayan imalarda bulunmak
• Asılsız söylentiler yaymak
• Nitelikli iş vermemek
• Ağır işler vermek
• Anlamsız iler verip sürekli yer değiştirtmek
• Fiziksel şiddet tehdidinde bulunmak vb.

Mobbinge Uğrayan Kişi Ne Yapmalı?

Mobbing mağduru, mobbing eylemlerine göre farklı yasal işlemler başlatabilir. Mobbing çeşitine göre mağdur; 

• ceza davası açabilir
• tazminat davası açabilir
• iş akdini haklı nedenle fesih yoluna gidebilir

Mobbinge uğrayan kişi öncelikle sakinliğini korumalı ve eğer mobbing üst yöneticiler tarafından gerçekleştirilmemişse durumu bir an önce üst yöneticilere iletmelidir. Bununla beraber mobbinge uğradığına yönelik sms, not, e-posta gibi herhangi bir delil varsa bunları da muhafaza etmelidir. Tüm bu mobbing sürecine ilişkin gerçekleşen eylemleri not almalı tarihlerini belirtmelidir. Çünkü bu mobbingin tek seferle kalmadığını sistematik olarak gerçekleştirildiğini kanıtlayacaktır. Bu süreçte yalnız olmamalı durumu yakınlarına veya işyerindeki arkadaşlarına aktarmalıdır. Eğer üye olunan bir sendika varsa sendika durumdan haberdar edilmelidir. Bundan sonra da tıbbi ve hukuki yardımlar için uzman kişilerden destek alıp onların yönlendirmelerine göre hareket edilmelidir.

Mobbing Cezası Nedir?

Mobbing aslında bir psikolojik tacizdir. Mobbing teşkil eden eylemler bazen suç olabilmektedir. Şöyle ki TCK’da yer alan eziyet, tehdit, ayrımcılık, hakaret, cinsel taciz gibi suçlara sebebiyet veren eylemler mobbing olarak değerlendirilebilir. İşte bu suçlara sebebiyet verebilen hareketlerle mobbing uğrayan kişi ilgili kanun maddesine göre cezalandırılabilecektir. Böylelikle mobbing cezası nedir sorusunun cevabı da ilgili olduğu suç türüne göre değişiklik gösterecektir. 

Mobbinge Karşı Başvuru

Mobbing teşkil eden eylemler sonucu mağdurların başvurabileceği yollar şunlardır:

• Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi (CİMER) Yoluyla Başvuru
• Çalışma Hayatı İletişim Merkezi ALO 170 Hattı Üzerinden Başvuru
• Kamu Denetçiliği Kurumuna (Ombudsman) Başvuru
• Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumuna Başvuru
• Dilekçe ile Başvuru
• Yargı Yolu

Mobbingin İspatı

Mobbingin varlığı için kişilik haklarının ağır bir şekilde ihlaline gerek yoktur. Kişilik haklarına yönelik haksızlık yeterlidir. Ayrıca mobbing iddialarında şüpheden uzak kesin deliller aranmaz. İşçinin, kendisine işyerinde mobbing uygulandığına dair kuşku uyandıracak olguları ileri sürmesi yeterlidir. Bunlara karşı, işyerinde mobbing gerçekleşmediğini ispat külfeti davalı işverene düşer (Yargıtay 22. HD, 27.12.2013 tarihli ve 2013/693 E., 2013/30811 K. sayılı kararı). 

Mobbingin Özellikleri Nelerdir?

İş hayatında çoğu zaman olumsuzluklar baş gösterebilmektedir. Bu kapsamda meydana gelen her olumsuzluk için mobbinge maruz kalındığı şeklinde bir değerlendirme yapılmamalıdır. Bu noktada mobbingin özelliklerini bilmek önemlidir. Yargıtay her olumsuz hareketi mobbing olarak saymamıştır.

• Hareketlerin tek sefere mahsus olmaması gerekir.
• Hareketlerin iş ile ilgili ve sistematik bir şekilde yapılması gerekir.
• Çalışanın kişilik haklarına saldırı niteliği taşıması gerekir.
• Çalışanı yıldırma amacı gütmesi gerekir.
• Çalışanın iş performansında zararlara yol açması veya yol açmaya yönelik olması gerekir.
• Davranışların mobbing sayılması için açık açık yapılması gerekmez. Bazen üstü kapalı hareketler de mobbing sayılabilir. 

İş Yerinde Psikolojik Taciz (Mobbing)

İşyerinde uygulanan mobbinglere ilişkin önemli bir kılavuz gören “İşyerlerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) Bilgilendirme Rehberi” 2017 yılında T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından yayımlanmıştır. İlgili rehberde mobbingin tanımı, unsurları, işyerlerinde psikolojik taciz kavramı, mobbing çeşitleri vb. birçok hususta bilgilendirme yapılmıştır.

Son yıllarda üniversite mezunu sayısının, nitelikli işçi sayısının ve dolayısıyla iş dünyasında meydana gelen rekabetçi tutumun artmasıyla beraber işyerinde uygulanan mobbing sayısı da aynı oranda artış göstermiştir. Artan rekabet bazen çalışanların birbirine karşı bazen de işverenlerin çalışanlara karşı olan tavırlarında ciddi değişikliğe yol açabilmektedir. İşte bu noktada da mobbing uygulanması gündeme gelmektedir.

Mobbinge Uğrayan Kişi Tazminat Alabilir Mi?

Psikolojik taciz uygulamanın altında yatan temel amaç işçinin işyerinden ayrılmasını sağlamaktır. İşyerinde mobbinge maruz kalan işçiler kıdem tazminatı talep edebilir. Yukarıda da bahsettiğimiz gibi yargı yoluna başvurabilir. İş mahkemelerinde açılacak davalar ile manevi tazminat da talep edilebilir. Manevi tazminatın bir sınırı bulunmamaktadır. Yargıtay kararlarında mobbinge maruz kalındığı tespiti ile işçi lehine 10.000 TL, 20.000 TL gibi farklı miktarlarda tazminata hükmedildiği görülmüştür.

Kıdem tazminatı ve manevi tazminat yanında şartları oluşmuşsa mobbinge uğrayan kişi maddi tazminat da alabilir. Örneğin işveren tarafından bir sebep olmadan ve masrafları ödenmeden işçi sürekli olarak farklı yerlere gönderiliyorsa işçinin yaptığı yol masrafları mahkemeden maddi tazminat başlığı altında istenebilecektir.

Mobbingin Sebepleri Nelerdir?

Yapılan araştırmalar işyerinde uygulanan mobbinglerin sebeplerinden bazılarını şunlar olarak saymıştır:

• İşçilerin kıdem olarak diğer işçilerden daha iyi bir konuma gelmek istemeleri
• Diğer işçilerin yükselmelerini istememeleri
• İşverenlerin kendilerine güven duymadıkları için daha kıdemsiz çalışanlarına baskı uygulayarak kendilerini tatmin etmek istemeleri

Mobbingin Etkileri Nelerdir?

Mobbingin etkileri çok geniş bir alana yayılabilmektedir. Bu noktada mobbingin öncelikle mağdura sonrasında ise işyerine, mağdurun ailesine, topluma, ülke ekonomisine ciddi etkileri olabilmektedir.

Mobbingin Mağdura Yönelik Etkileri

Mobbing en genel anlamıyla psikolojik bir baskıdır, yıldırma politikasıdır. Mobbing mağduru olan kişiler psikolojik olarak yıpranmakta ve bu yıpranmayla artık tek başlarına mücadele edemeyebilmektedir.

İşte bu noktada profesyonel bir destek alma ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Yapılan araştırmalar mobbinge maruz kalanların sağlık giderlerinin, kazançlarının dahi üzerinde olduğunu göstermiştir. Psikolojik tedaviler, ilaçlar, mobbing sebebiyle işten ayrılma sonucu oluşan ekonomik kayıplar ve benzeri tüm durumlar büyük ekonomik yıkılara da sebep olmaktadır. Yani mobbingin mağdura psikolojik sonuçları olduğu kadar ekonomik sonuçları da bulunmaktadır.

Ekonomik ve psikolojik etkileri yanında mobbinge uğrayan kişide ciddi sağlık problemleri de baş göstermektedir. Mağdurun özellikle uyku düzeninde bozukluk, kalp krizleri, alkol bağımlılığı, şiddetli depresyon, ağlama nöbetleri, gerginlik ve stres bozukluğu, panik atak… vb. sorunlar oluşabilir.

Mobbingin Ülke Ekonomisine Etkileri

Mobbing özel sektörde olduğu kadar kamuda da kendini gösterebilmektedir. Bu noktada kamuda mobbing örnekleriile karşılaşan kişi bir süre sonra işten istenen verimi vermeyebilmektedir. Mobbingin her ne kadar mağdur üzerinde etkileri yoğunlukta olsa da bu durum mağdurdan beklenen çalışma verimini düşüreceğinden ülke ekonomisine de etkileri olacaktır.

Mobbingin ülke ekonomisine tek olumsuz etkisi bu da değildir. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) 2000 yılında bir rapor yayımlamıştır. İlgili rapora göre sadece Almanya’da her yıl mobbing sebebiyle alınan izinler 2.2 Milyon dolar maliyete neden olmuştur.

Mobbingin Mağdurun Ailesine Olan Etkileri

Yukarıda da bahsettiğimiz gibi mobbing mağduru stres bozukluğu yaşayabilmekte, sinir krizleri geçirebilmekte, alkol bağımlısı olabilmektedir. Hal böyle iken mağdurun ailesinin bu durumdan etkilenmemesi oldukça güçtür. Mobbing mağdurunun işyerinde yaşadığı problemler mağdurun çocukları ile olan ilişkilerini, eşi ile olan ilişkisini veya anne-babası ile olan ilişkilerini olumsuz yönde etkilemektedir.  Böyle bir durumda mobbing karşısında yapılacaklarlistesinin başında mağdura karşı anlayışlı olmak gelmelidir. Çünkü zaten işyerinde yeterince baskıya maruz kalan mağdurun bir de ev içerisinde aynı sıkıntıları yaşamaması gerekir.

Mobbing Yargıtay Kararı

Yargıtay kararında da görüleceği üzere kademede hiçbir sebep olmadan gerileme yaşanmış mobbing örnekleri arasındadır.

“… davacıya mobbing uygulandığını, hiçbir gerekçe gösterilmeksizin şefliği alınarak mekanik personel seviyesine indirildiğini, davacının her hangi bir başarısızlığının bulunmadığını, görevini layıkıyla yerine getirdiğini ve hiç ihtar almadığını…” (Yargıtay 9. HD., 05.05.2014 tarihli ve 2014/2273 E., 2014/14184 K. Sayılı kararı)

Kimler Mobbinge Maruz Kalır?

Mobbinge çalışma hayatında varlık gösteren herkes maruz kalabilir. Türkiye Psikiyatri Derneği ABD’de yaklaşık 6 çalışandan birinin (%16,8) işyerinde yıldırma mağduru olduğu, bu sayının %11 olduğu aktarılmaktadır. ABD’de kamu çalışanlarını kapsayan bir araştırmada, kadın çalışanların %42’sinin, erkek çalışanların ise %15’inin son iki yılda işyerinde duygusal tacize ve zorbalığa maruz kaldığı, İsveç’te ise intiharların %15’inin “yıldırma” kaynaklı olduğunun belirtildiğini aktarmıştır.

Açıklanan oranlardan da anlaşılacağı üzere mobbinge maruz kalan çalışanların sayısı oldukça fazladır. Üstelik bu husus çalışanın kamu çalışanı mı yoksa özel şirket çalışanı mı olduğu yönünde de büyük bir ayrım göstermemektedir. Sonuç olarak kamuda çalışan biri de özel sektörde çalışan biri de aynı oranda mobbinge maruz kalabilecektir.  

Yapılan çalışmalar mobbinge maruz kalanların sadece çalışanlar olmadığını yöneticilerin de nispeten daha az oranda olsa da mobbinge maruz kaldıklarını göstermektedir.

Son olarak şunu söylemek gerekir mobbinge maruz kalan kişiler çoğunlukla daha özverili çalışanlar, daha pratik çözümler üretebilenler, daha zeki hamleler yapabilenlerdir. Çünkü bu kişilere karşı yıldırma politikası uygulanarak işyerindeki pozisyonlarından gerilemeleri ya da daha ileri pozisyonlara geçmelerinin engellenmesi hedeflenmektedir.