Boşanmada Nafaka ve Nafaka Artırım Davası
Nafaka, aile hukukunda, eşlerin birbirlerine veya çocukları adına mahkeme kararı ile ödediği aylıktır. Türk aile ve toplum yapısında nafakanın genellikle erkekten kadına ödendiği görülmekte ise de, cinsiyet ile ilgili bir durum değildir; kadının erkeğe nafaka ödemesi hukuken mümkün ve ender de olsa görülen bir durumdur. Burada önemli olan karşı tarafın yoksulluğa düşmesi, diğer tarafın ise ekonomik durumunun uygun olmasıdır.
Üç çeşit nafaka bulunmaktadır: (i) tedbir nafakası, (ii) iştirak nafakası ve (iii) yoksulluk nafakası.
Boşanma Davasında Tedbir Nafakası
Tedbir nafakası, diğer bir deyişle geçici önlem nafakası, boşanma davası sürerken ve boşanma kararı kesinleşinceye kadar ödenen nafakadır.
TMK m. 169 hükmü uyarınca boşanma veya ayrılık davasının açılması ile hakim eşlerin barınmasına, geçimine, eşlerin mallarının yönetimine ve çocukların bakımı ile korunmasına ilişkin geçici önlemleri re’sen alır. Dolayısıyla taraflar talep etmese dahi, hakim, geçici önlemler ile koruma tedbir alabilir. Ancak talep olması halinde hakim talepten daha fazla nafakaya karar veremez.
Tedbir nafakası boşanma davası sürerken ödenen para olduğundan, tarafların kusurları göz önünde bulundurulmaksızın bağlanır. Tedbir nafakasının aylık olarak irat halinde ödenmesine karar verilir, toptan ödenmesine karar verilemez. Hakim gerekli araştırmaları yaparak tarafların tedbir nafakasına ihtiyacı olup olmadığına karar verir; çalışıp çalışmadığı, aylık geliri, mal varlığı, giderleri, maaşları, kira ödemeleri, eğitim-öğretim giderleri, mutfak giderleri ve bu gibi hususlar göz önünde bulundurulur. Maddi durumu yerinde olan eşe tedbir nafakası verilmez. Ancak sırf çalışıyor olmak diğer eşi tedbir nafakası ödeme yükümlülüğünden kurtarmaz.
Tedbir nafakasının miktarı hakim tarafından takdir edilir. Hakim nafaka miktarını takdir ederken TMK m. 4 hükmünde yer alan hakkaniyet ilkesini dikkate alır. Tarafların nafakanın miktarının değiştirilmesini talep etmesi mümkündür. Ancak bunun için koşullarda değişiklik olması aranır.
Tedbir nafakası ne zamana kadar ödenir?
Çocuk için ödenen tedbir nafakası reşit olana kadar veya mezun olduğu tarihe kadar devam eder. Eş için ödenen tedbir nafakası boşanma davası kararı kesinleşinceye kadar ödenir.
Boşanmadan Sonra İştirak Nafakası
Boşanma davası bitip karar kesinleştikten sonra, çocuk için ödenen tedbir nafakası iştirak nafakası niteliğini alır.
İştirak nafakası, ortak çocukların ihtiyaçlarının karşılanması için velayeti almayan tarafın her ay peşin olarak ödediği paradır. İrat biçiminde ödenmesine karar verilen nafakanın ilerleyen yıllarda tarafların sosyal ve ekonomik durumlarına göre ne miktarda ödeneceği belirlenebilir. Dolayısıyla iştirak nafakasının yıl bazında artırılması öngörülebilir. Genellikle nafakanın TÜİK’in yayınladığı ÜFE oranına göre artırılması öngörülür.
İştirak nafakasının miktarı eşlerin durumu ile çocukların ihtiyaçları göz önünde bulundurularak belirlenir. Ancak velayeti almayan eş, eğer çalışmıyorsa ve başka da geliri yoksa, nafaka ödemeye tabi tutulamaz.
Çocuk reşit olana kadar veya mezun olduğu tarihe kadar iştirak nafakası devam eder.
Tarafların mali veya yaşam durumlarının değişmesi halinde iştirak nafakasının değiştirilmesi için dava açılabilir.
Boşanmadan Sonra Yoksulluk Nafakası
Boşanma davası bittikten sonra, boşanma nedeniyle diğer eşin maddi desteğinden yoksun kaldığı için yoksulluğa düşecek olan tarafa diğer eş tarafından yoksulluk nafakası ödenir. Dikkat etmek gerekir ki, yoksulluk hususu şarttır. Çalışan veya önemli bir mal varlığı olan eşin yoksulluk nafakası hakkı yoktur.
Tedbir nafakasında ve iştirak nafakasında tarafların kusurlarına bakılmaz ancak yoksulluk nafakasında kusur durumu önemlidir; diğer eşten daha kusurlu olan tarafın yoksulluk nafakası hakkı yoktur. Dolayısıyla boşanma davasında kusur meselesinin hassasiyetle ele alınması gerekir.
Ayrıca, tedbir nafakası ile iştirak nafakasına hakim re’sen karar verebilir ancak yoksulluk nafakası talebe bağlıdır; aynı boşanma davasında talep edilebilen maddi ve manevi tazminatta olduğu gibi, yoksulluk nafakası taraflarca talep edilmez ise hakim kendiliğinden yoksulluk nafakası ödenmesine karar veremez. Talep boşanma davası ile birlikte yapılabileceği gibi, boşanma davası bittikten sonra ayrı bir dava olarak da açılabilir. Bu durumda dava açma süresi boşanma kararının kesinleşmesinden itibaren 1 yıldır.
Yoksulluk nafakasının miktarı hakim tarafından belirlenir. Yoksulluk nafakasının miktarını belirlerken hakim ödeme yükümlüsünün mali durumunu göz önünde bulundurur. Hiçbir geliri olmayan eşin yoksulluk nafakası ödemesine karar verilmesi uygun görülmez.
Genellikle irat şeklinde, aylık olarak ödenmesine karar verilen yoksulluk nafakası alacaklı tarafın yeniden evlenmesi ya da taraflardan birinin ölümü halinde kendiliğinden sona erer. Bu iki durumda yoksulluk nafakasının kaldırılması için ayrıca dava açmaya gerek yoktur. Yoksulluk nafakası alan tarafın evlenmemekle birlikte fiilen evliymiş gibi yaşam sürmesi halinde, yoksulluğunun ortadan kalkması veya haysiyetsiz yaşam sürmesi halinde dava açılarak yoksulluk nafakasının kaldırılmasına karar verilmesi talep edilebilir.
İrat biçiminde ödenmesine karar verilen nafakanın ilerleyen yıllarda tarafların sosyal ve ekonomik durumlarına göre ne miktarda ödeneceği belirlenebilir. Dolayısıyla yoksulluk nafakasının yıl bazında artırılması öngörülebilir. Genellikle nafakanın TÜİK’in yayınladığı ÜFE oranına göre artırılması öngörülür.
Boşanma özel sebeplerinde, kusura dayalı açılan davalarda, davanın kabulü halinde yoksulluk nafakasına karar verilmez.
Yoksulluk Nafakası Ne Zamana Kadar Ödenir?
Esasen yoksulluk nafakasının süresiz olarak ödenmesine karar verilir. Nafaka alacaklısının mali veya medeni durumunda değişiklik olması veya haysiyetsiz hayat sürmesi halinde nafakanın ödenmesine son vermek mümkündür.
Diğer yandan, 2022 yılında hazırlanan kanun tasarısı ile yoksulluk nafakasının ödenme süresine bazı sınırlamalar teklif edilmektedir. Buna göre, 2 yıldan az süren evliliklerde nafaka süresi 5 yıl, 5 yıldan az süren evliliklerde nafaka süresi 7- 8 yıl, 5 ila 10 yıl arası süren evliliklerde nafaka süresi 12 yıl olacaktır. Nafaka süresinin sonunda nafaka alan eşin maddi olumsuzlukları ilk günkü gibi devam ediyorsa ‘ara süre’ uygulanacak ve 2-3 yıl daha nafaka almasına karar verilebilecektir.
Nafaka Artırılması, Azaltılması veya Kaldırılması Davası
TMK m. 176 hükmü uyarınca irat şeklinde, aylık olarak ödenmesine karar verilen nafaka alacaklı tarafın yeniden evlenmesi ya da taraflardan birinin ölümü halinde kendiliğinden sona erer. Yoksulluk nafakası alan tarafın evlenmemekle birlikte fiilen evliymiş gibi yaşam sürmesi halinde, yoksulluğunun ortadan kalkması veya haysiyetsiz yaşam sürmesi halinde dava açılarak yoksulluk nafakasının kaldırılmasına karar verilmesi talep edilebilir.
Mali durumların değişmesi halinde veya hakkaniyet gereği nafakanın artırılması veya kaldırılması talep ve dava edilebilir.
Nafaka Artırım Davası Reddi
Geçim sıkıntısı olan, mali gücü olmayan eşe iştirak ve tedbir nafakası yüklenemez. Dolayısıyla mali durumu elverişli değil ise, nafaka artırım talebi reddedilir. Nafakanın kaldırılması talep edilmiş ise tarafların ekonomik durumları yeniden değerlendirilir.
Nafaka Artırılmasında Görevli ve Yetkili Mahkeme
Nafakanın artırılması, değiştirilmesi veya kaldırılması davası aile mahkemelerinde görülür. Aile mahkemesi olmayan yerlerde Asliye mahkemeleri davaya Aile mahkemesi sıfatıyla bakar. Yetkili mahkeme, alacaklının yerleşim yeridir.
Velayetin Değişmesi Halinde Nafaka
Çocuk velayet davaları neticesinde çocuğun velayeti değişirse, aynı şekilde iştirak nafakası borcu da diğer eşe geçmelidir. Mahkeme bu hususu gözeterek nafaka borcu ile ilgili karar verir.
Nafaka Artırılması, Azaltılması veya Kaldırılması Davasında Harç ve Avukatlık Vekalet Ücreti 2024
Nafakanın artırılması ve azaltılması davalarında talep edilen nafakanın bir yıllık tutarı üzerinden nispi harç alınır. Buna göre dava değerinin %11,38’inin ¼’ü davanın açılmasıyla ödenir, geriye kalan ¾ karar ile birlikte ödenir. Davanın reddinde ise maktu harç mahsup edilerek nispi harçtan arta kalan iade edilir. Nafakanın kaldırılması davasında harçlar maktudur.
Nafaka davalarında avukatlık vekalet ücreti, talep edilen nafakanın bir yıllık tutarı üzerinden nispi olarak hesaplanır. Bahsi geçen vekalet ücreti haksız taraftan alınacak “karşı vekalet ücretine” ilişkindir.
Davayı açmak için avukatlık ücreti dosyanın gerektireceği emeğe göre serbestçe değerlendirilir. Dolayısıyla avukat-müvekkil arasında anlaşılacak nafaka avukatı ücreti sabit olmayıp, 17.900 TL'den az olmamak üzere serbestçe belirlenebilir.
Nitekim, nafaka artırım davası avukatlık ücreti Türkiye Barolar Birliği'nin yayınladığı 2024 Avukatlık Asgari Ücret Tarifesi uyarınca en az 17.900 TL olmalıdır. Tüm Türkiye'deki avukatlar bu asgari ücrete uymak koşuluyla kendi avukatlık ücretlerini serbestçe belirleyebilir. İstanbul avukat ve boşanma avukatları çoğu zaman TBB'nin belirlediği 17.900 TL ile 2024 İstanbul Barosu Avukatlık Ücret Tarifesine göre belirlenen 45.000 TL tutarında ücreti esas alarak vekalet ücretlerini belirlemektedir.
Nafaka Hakkında Sıkça Sorulan Sorular
Nafaka artırım davası kaç duruşma sürer?
Nafaka artırım, azaltma veya kaldırma davaları genellikle 2 duruşmada tamamlanır; duruşmalar arasındaki süre bir aydan daha uzun olmaz. Ancak istisnalar mevcuttur.
Nafaka gelirin yüzde kaçı olur?
Uygulamada nafakalar kişilerin gelirine göre değişkenlik gösterir. Genellikle hakimler kişinin gelirinin %15 - %25’i civarında nafaka ödemesine karar verir. Bu husus nafaka alacaklısının kaç kişi olduğuna, nafaka yükümlüsünün gelirinin ne düzeyde olduğunda göre değişkenlik gösterir. Hakim nafaka miktarını takdir ederken TMK m. 4 hükmünde yer alan hakkaniyet ilkesini dikkate alır. Tarafların nafakanın miktarının değiştirilmesini talep etmesi mümkündür. Ancak bunun için koşullarda değişiklik olması aranır.
Hiçbir geliri olmayan kişi nafaka öder mi?
Hayır. Velayeti almayan eşin, çocuğun bakım ve eğitim giderlerine katılması, mali gücü varsa söz konusu olur. Çalışmayan, herhangi bir geliri olmayan ve malvarlığı olmayan eşin çocuklar için nafaka ödemesi söz konusu olmaz. Önceden geliri olup da nafaka ödemesine karar verilen eş, maddi gücünü kaybetmesi halinde nafaka kaldırma davası açarak yeni ekonomik durumuna göre nafakanın azaltılmasını veya tamamen kaldırılmasını talep edebilir.
Yeterli geliri bulunan kişiye yoksulluk nafakası ödenir mi?
Yargıtay uygulamasında, emekli maaşı alan, yaşlılık maaşı alan, çalışan ve düzenli, sürekli ve yeterli geliri olan, kira gibi başka düzenli geliri olan veya kendisine miras yolu ile taşınmaz mallar geçen kişiye yoksulluk nafakası bağlanmaz. Ancak sırf bu sebepler yoksulluk nafakasını olanaksız kılan bir olgu da değildir. Bu durumda bilirkişi incelemesi yapılarak kişinin kazancının yoksulluğa düşmekten kurtarıp kurtarmadığı araştırılıp, buna göre karar verilir.
Reşit (ergin) çocuk nafaka talep edebilir mi?
Evet, kendi adlarına ayrı bir nafaka davası açarak çocuklar eğitimleri bitene kadar devam etmek üzere nafaka talep edebilirler. Ergin çocuklara boşanma davası ile nafaka bağlanması hukuken mümkün değildir. Ancak anlaşmalı boşanma davasında tarafların imzalayacağı anlaşmalı boşanma protokolünde yer alması halinde ergin çocuklara maddi destek sağlamasına karar verilebilir. Genellikle eşler, müşterek çocukların eğitim hayatlarının sonuna kadar masraf ve giderlerine katkıda bulunmak üzere mutabık kalırlar.
Yoksulluk nafakası talep eden eş işinden istifa etmişse ne olur?
Boşanma davası sürerken işinden istifa eden kişiye nafaka bağlanmaz. Ancak işten çıkış kendi isteği ile gerçekleşmemiş ise, nafaka ödenmesine karar verilebilir. Ücretsiz izinde olan kişiye de yoksulluk nafakası ödenmesine karar verilmez.
Eşlerin gelirleri eşitse, biri diğerine nafaka öder mi?
Hayır, aynı seviyede geliri olan iki kişiden birinin yoksulluğa düşeceğinden bahisle nafaka ödenmesine karar verilemez. Nafaka zenginleşme aracı değildir; nafaka yoksulluğa düşme ihtimali olan eşin maddi açıdan korunması için ödenir.
Tedbir nafakası ne zaman ödenmeye başlar?
Tedbir nafakası, dava tarihinden itibaren ödenir.
Nafaka ödenmez ise ne olur?
Nafakanın ödenmesi gereken her bir ayın geçmesi tarihinden itibaren yasal faiz uygulanır. Ayrıca ödenmeyen nafakanın icraya koyulması halinde hala ödenme durumu devam ediyor ise, alacaklı şikayette bulunabilir ve nafaka borçlusunun üç aya kadar tazyik hapsine karar verilebilir. Şikayet süresi nafakanın ödenmediği tarihten itibaren 3 ay, her halde 1 yıldır. Nafaka sebebiyle tazyik hapsi kararına karşı itiraz mümkündür. Nafaka borçlusu tazyik hapsine alınır ve hapis sırasında borcunu öderse, tazyik hapsi sona erer.
Kaynak:
