Boşanmada Evcil Hayvanların Velayet Durumu
Boşanmada Evcil Hayvan
Geçtiğimiz günlerde gündemdeki haberlere göre İstanbul Aile Mahkemesinde yürütülen boşanma davası neticesinde mahkeme, evcil hayvanın velayeti ile ilgili hüküm kurmuştur. Buna göre, taraflar anlaşmalı olarak boşanmış, evlilikleri süresinde sahiplendikleri köpeklerinin eşlerden kadında kalması hususunda mutabık kalmış, anlaşmalı boşanma protokolüne bu şekilde hüküm eklemiş ve mahkemece köpeğin kadına verilmesine, erkek tarafından kadına aylık 200 TL nafaka ödenmesine, köpeğin erkek sahibi ile görüşebilmesine karar vermiştir. Daha önce de bu davaya benzer şekilde “Zuzu” isimli bir kedi için üçer ay dönüşümlü olarak boşanan sahipleri arasında yaşamasına karar verildiği hatırlanmaktadır. Aynı yönde, “Mırmır” isimli diğer bir kedi için başka bir boşanma davasında 150 TL nafakaya hükmedilmiştir. Benzer şekilde, İzmir 16. Aile Mahkemesi 2018 tarihli kararında “Papyon” isimli eşlerin ortak köpeği adeta ortak çocuk olarak değerlendirilmiş ve evcil hayvanın velayetini kadın eşe vererek erkek eş için de ayda 2 hafta sonu görme ve aylık 200 TL bakım masrafına hükmetmiştir.
Bu doğrultuda evcil hayvanların boşanma davalarına ne şekilde konu edilebileceğine yönelik içtihatlar oluşmaya başlamıştır.
Anlaşmalı Boşanma Davasında Evcil Hayvan Velayeti
Esasen tarafların anlaşmalı boşanma davası ile evcil hayvan velayetini almayı talep etmeleri halinde, hayvanların can veya eşya olarak değerlendirilmesine bakılmaksızın taraf talebi doğrultusunda karar verilebilmektedir. Nitekim anlaşmalı boşanma davasında sunulacak anlaşmalı boşanma protokolü taraflar arasında mutabık kalınan her türlü meseleye ilişkin olabilir; kamu düzenine ilişkin olan velayet gibi meseleler haricinde mahkeme tarafından protokol aynen kabul edilir.
Mahkemelerin bu şekilde aldığı kararların gereçkesinde kanunda uygulanabilir bir hükmün bulunmamasından hareketle, TMK m. 1 hükmü uyarınca hakimin örf ve adet hukukuna, bu da yoksa kanun koyucu gibi karar verme yetkisine işaret ettiği görülmektedir.
Bu doğrultuda anlaşmalı boşanma davasında eşler evcil hayvanın boşanmadan sonra hangi tarafta kalacağına karar verebileceği gibi, evcil hayvan kendisinde kalmayan taraftan, bakım ve masraflarının karşılanması amacıyla evcil hayvan için nafaka ödemesi istenebilir.
Evcil hayvan için ortak velayet
Anlaşmalı boşanma davası ile gerçekleştirilen boşanmalarda, evcil hayvanın velayetinin taraflara ortak verilmesine karar verilebilir. Eşlerin anlaşmalı boşanma protokolüne evcil hayvanın velayetinin taraflara eşit olarak bırakılmasına ve böylelikle hangi eşte hangi günler kalacağına, bakım ve masraflarının ortak olarak karşılanacağına dair hüküm yazması halinde, mahkeme buna uygun karar verebilir. Ancak çekişmeli boşanma davasında durum biraz farklıdır. Çekişmeli boşanma davalarında hayvanlar eşya, diğer bir deyişle obje, olarak değerlendirilerek farklı değerlendirmeler yapılabilmektedir.
Eşcinsel Evliliklerde Veya Birlikte Yaşayan Evli Olmayan Çiftlerde Evcil Hayvan Velayeti
Eşcinsel evliliklerde veya evlilik olmaksızın bir arada yaşayan çiftler bakımından anlaşmalı boşanma söz konusu olamayacağı için, ayrılık durumunda taraflarca ihtiyari arabuluculuk süreci tüketilebilir. Nitekim, Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanununun m. 1 hükmü uyarınca, üzerinde tasarruf edilebilir her türlü özel hukuk uyuşmazlığı arabuluculuğa elverişlidir. İhtiyari arabuluculuk tutanağı ile evcil hayvan velayetine ilişkin taraflar arasında varılacak mutabakat tutanak altına alınarak, taraflardan herhangi birinin bu mutabakata uymaması halinde Sulh Hukuk Mahkemesinden icra edilebilirlik şerhi alarak tutanağı icraya koyması mümkündür. İtinalı bir arabuluculuk tutanağı ile bu gibi hususlarda tarafların haklarının yasal olarak korunması sağlanabilir.
Çekişmeli Boşanma Davasında Evcil Hayvan Velayeti
Genellikle şiddetli geçimsizlik sebebiyle açılan çekişmeli boşanma davalarında, tarafların evcil hayvanın kime bırakılacağına ilişkin anlaşmaya varmasını beklemek zordur. Bu halde mahkemece diğer konularda olduğu gibi, köpek velayeti veya kedi velayeti veya diğer tür hayvanların velayeti ile ilgili de karar verilmesi gerekecektir.
Mahkemenin evcil hayvan ile ilgili hüküm kurulabilmesi için tarafların bu yönde taleplerinin bulunması gerekir. Aksi halde mahkeme re’sen evcil hayvanın hangi tarafa bırakılacağına dair hüküm kurmaz.
Boşanma halinde hayvan velayeti kime verilir?
Boşanma davasında her iki eşin de evcil hayvanın velayetini istediği durumlarda, mahkemece evcil hayvanın hangi eş yanında daha iyi bakılacağı adeta çocuk velayet davası gibi değerlendirilecek ve buna göre karar verilecektir.
Bu gibi bir davada İstanbul Asliye Mahkemesi, kedilerin velayeti ile ilgili düzen ve yaşamlarının ne koşullarda devam ettiğinin tespiti için bilirkişi raporu alınmasına karar vermiş, söz konusu bilirkişi raporunda kedilerin mevcut düzenlerinin konforlu olduğu, ihtiyaçlarının eksiksiz bir biçimde karşılandığı, kedilerin yaşam alanlarının değiştirilmesinin kedilerde stres yaratacağı kanaatine yer verilmiştir.
Boşanma Sürecinde Evcil Hayvan Velayetine İlişkin Hukuki Değerlendirme
Boşanmada evcil hayvanın velayetinin hangi tarafa verileceği hakkında hukuki değerlendirme sürecinde mahkeme öncelikle Türk Medeni Kanunu’nu uygular. Buna göre evcil hayvan “eşya” statüsünde değerlendirilip, eşler arasındaki mal paylaşımına konudur. Eşya hukuku uyarınca, zilyetliği (fiili hakimiyeti) ilk ele geçiren kişi evcil hayvanın zilyeti olarak kabul edilir. Dolayısıyla zilyetliği ilk ele geçiren tarafın bu hususu ispat etme yükümlülüğü vardır. Evcil hayvanı ilk sahiplenen kişi, bu hususu ispatlar ise, boşanma davasında evcil hayvanın o kişide kalmasına karar verilebilir. İlk sahiplenenin hangi eş olduğunu ispat için aşı karnesi, fotoğraflar, tanık beyanları, hayvanın bakımı için yapılan masrafların kim tarafından karşılandığını gösteren harcama belgeleri ve dekont gibi deliller kullanılabilir.
Ancak sadece zilyetlik evcil hayvanın velayetini almaya yeterli değildir. Bu noktada hayvan hakları devreye girmektedir. Ev Hayvanlarının Korunmasına Dair Avrupa Sözleşmesi ile hayvan sahiplerinin sorumlulukları ve hayvan haklarına dair düzenlemeler yapılmış olup, hayvanların; (i) bakımı, (ii) sağlık ve refahının gözetilmesi, (iii) ağrı, acı ve sıkıntıya uğratılmaması, (iv) tedavisinde uygulanabilecek cerrahi operasyonlar ve (v) hayvan sahibinin yükümlülükleri gibi kurallar belirlenmiştir. Aynı şekilde 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanunu da hayvanların rahat yaşamları ve hayvanlara iyi muameleyi sağlamayı amaçlamaktadır. Bu düzenlemeler uyarınca, hayvanın iyi bakılmadığı, sağlığı ile ilgilenilmediği, hastalığının gereği gibi tedavi edilmediği, acı, sıkıntı ve ızdırap içerisinde bırakıldığı, gerekli olmamasına rağmen cerrahi operasyona maruz bırakıldığı ve diğer her türlü mağduriyetlerinin söz konusu olması halinde, boşanma davasında evcil hayvanın ilk sahiplenen eş değil de, diğer eşte kalmasına karar verilebilir.
Evcil Hayvanlara İlişkin Diğer Hukuki Düzenlemeler
Belirtmek gerekir ki, hayvanlara eziyet etmek, hayvanları terk etmek ve hayvanın gereksiz acı ve ızdırap çekmesini sağlamak kanunlar ile yasaklanmıştır. İcra İflas Kanunu’nda hayvanlar için özel haciz hükümlerine yer verilmiş ise de, aynı kanunda haczedilen hayvanların muhafaza koşullarına ilişkin düzenleme yapılmamış olması büyük bir eksikliktir.
Kaynak: Ev Hayvanlarının Korunmasına Dair Avrupa Sözleşmesi, Hayvanları Koruma Kanunu
